આજે (સોમવાર, 1 એપ્રિલ) ફાગણ મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની સપ્તમી છે અને આવતીકાલે (2 એપ્રિલ, મંગળવાર) અષ્ટમી હશે. આ બે તારીખે દેવી શીતળાનું વ્રત રાખવામાં આવે છે. આ વ્રત દરમિયાન વ્યક્તિ ઠંડુ એટલે કે વાસી ખોરાક ખાય છે. કેટલાક વિસ્તારોમાં સપ્તમી અને કેટલાક વિસ્તારોમાં અષ્ટમી તિથિ પર ઠંડુ ભોજન ખાવાની પરંપરા છે.
ઉજ્જૈનના જ્યોતિષ પં. મનીષ શર્માના જણાવ્યા અનુસાર, શીતળા માતા ગધેડા પર સવારી કરે છે અને પોતાના હાથમાં કલશ, સાવરણી અને સૂપ (સુપડા) ધરાવે છે. દેવી શીતળા લીમડાના પાનની માળા પહેરે છે. શીતળા માતાને માત્ર ઠંડુ ભોજન જ ચઢાવવું જોઈએ.
માન્યતા- આ વ્રત મોસમી રોગોથી રક્ષણ આપે છે
શીતળા સપ્તમી અને અષ્ટમી શિયાળા અને ઉનાળાના સંક્રમણ સમયગાળામાં આવે છે. હવે શિયાળો જવાનો અને ઉનાળો આવવાનો સમય છે. બે ઋતુઓના સંક્રમણના સમયગાળામાં ખાવા-પીવાની આદતો અંગે ખાસ કાળજી લેવી જોઈએ. જો સંધિના સમયગાળામાં ખાનપાનનું ધ્યાન રાખવામાં આવે તો ઘણી મોસમી બીમારીઓથી બચી શકાય છે. આ વ્રત કરનારા ભક્તો માત્ર વાસી એટલે કે ઠંડુ ભોજન જ ખાય છે.
શિયાળા અને ઉનાળાની ઋતુમાં વર્ષમાં એકવાર ઠંડુ ખોરાક ખાવું એ પેટ અને પાચનતંત્ર માટે ફાયદાકારક છે. ઋતુના સંક્રમણ કાળમાં તાવ, ફોડલી, આંખ સંબંધિત સમસ્યાઓ વગેરેની શક્યતા રહે છે. શીતળા સપ્તમી કે અષ્ટમીના દિવસે વાસી ખોરાક ખાવાથી આ રોગોથી રાહત મળે છે. શીતળા માતાની પૂજા કરનારા લોકોએ આ તિથિઓમાં ગરમ ભોજન ખાવાનું ટાળવું જોઈએ.
આ વ્રત સાથે જોડાયેલી વાર્તા છે
શીતળા માતાના આ વ્રત સાથે જોડાયેલી કથા અનુસાર, પ્રાચીન સમયમાં એક દિવસ એક ગામના લોકોએ માતાને ગરમ ભોજન ચડાવ્યું હતું, જેના કારણે માતાનું મોં બળી ગયું અને તે ક્રોધિત થઈ ગયા.
શીતળા માતાના ક્રોધને કારણે તે ગામમાં આગ લાગી. આખું ગામ બળી ગયું હતું, પરંતુ તે ગામમાં રહેતી એક વૃદ્ધ મહિલાનું ઘર બચી ગયું હતું.